2008_14

Bibliotheekblad maart 2011.

Investeren in de toekomst: de nieuwe bibliotheek

Bibliotheek Hoeksche Waard slaat een nieuwe weg in

Door Geertje Wiersma

Je moet het durven: je uitleenpoot decimeren. Alle vestigingen langer openhouden, maar de vierkante meters halveren. Inspiratieruimtes creëren op het platteland. Zelfredzaamheid en participatie propageren. Spreken van actief burgerschap. En samenwerken. Niets meer alleen doen. De Bibliotheek Hoeksche Waard gaat de uitdaging aan en legt een verrassend fris toekomstplan neer.

“Dit strategisch plan is ons antwoord op de dalende uitleencijfers en de snelle veranderingen in de informatiesamenleving,” stelt Marieke Montenarie, directeur van de Bibliotheek Hoeksche Waard. “De bezuinigingen hebben het proces versneld, maar zonder bezuinigingen zou deze innovatieve koerswijziging ook onafwendbaar zijn.”
De bibliotheek Hoeksche Waard noemt zichzelf een ambitieuze bibliotheek, met een goede dienstverlening, die voortdurend wordt verbeterd: verrassender, eigentijdser, actueel en afgestemd op de wensen van de bezoekers. De bibliotheek heeft in totaal acht vestigingen en is werkzaam in vier gemeenten ten behoeve van de 75.000 inwoners.
De komende tijd staat de bibliotheek bezuinigingen tot 10% per jaar te wachten. Daarbij is het werkgebied, verspreid over vier gemeenten, een complicerende factor. Immers: de ene gemeente legt andere beleidsaccenten en wil meer bezuinigen dan de andere gemeente. “Met deze innovatieve strategie spelen we geld vrij om alle acht locaties open te houden, terwijl we tegelijkertijd de openingstijden verruimen, maatwerk leveren en een bredere doelgroep bereiken,”zegt Montenarie niet zonder trots.
Het geheim achter deze ambitieuze claim ligt in het strategisch plan dat eind vorig jaar onder de veelzeggende titel Investeren in de toekomst het licht zag. Onder begeleiding van Ferd van den Eerenbeemt - directeur van Inspirezzo, bureau voor organisatie ontwikkeling - en Willem Huberts – tot voor kort directeur van de Bibliotheek Gelderland Zuid – maakten de directie en het managementteam van de Bibliotheek Hoeksche Waard een aantal gewaagde keuzes in de dienstverlening.
Bittere noodzaak? “Als we niets doen zijn de dagen van de openbare bibliotheekbranche geteld,” waarschuwt Inspirezzo voorman Van den Eerenbeemt. De uitleencijfers dalen terwijl de doorbraak van het e-book zich al aandient. Bibliotheken hebben nog steeds een positief imago. “Maar,” zo benadrukt Van den Eerenbeemt, “het ontsluiten van literatuur en lectuur en het organiseren van het traditionele uitleenproces is niet meer van deze tijd. De moderne informatiesamenleving zit daar niet meer op te wachten.”
Toegang bieden tot kennis en cultuur is nog altijd een dankbare taak voor de openbare bibliotheek. Maar niet meer via het beschikbaar stellen en uitlenen van boeken. Daaraan is door de overweldigende overvloed aan informatie en moderne media geen grote behoefte meer. Allengs gaat het om toegang tot boeken, media en informatie en ondersteuning bij het selectieproces. Denk bijvoorbeeld aan het bieden van titels via e-books en diverse toepassingen via iPads. Of door het creëren van idea store-achtige vestigingen. Samenwerking zoeken met andere instanties en met individuele burgers.
Welke behoeften hebben mensen eigenlijk in onze moderne informatiesamenleving? Als antwoord op deze vraag vertaalde Van den Eerenbeemt de behoeftepiramide van Maslow naar de informatie- en kennissamenleving. Aan de basis van deze piramide staat op de eerste trede de behoefte om zich te handhaven, via de tweede trede deelnemen aan de samenleving, volgt de derde stap zich ontwikkelen en ontplooien, waarna aan de top de behoefte tot bijdragen aan onze maatschappij.
“In deze tijd moet je jezelf kunnen handhaven in een omgeving die doortrokken is van informatie en kennis,” legt Van den Eerenbeemt uit. “De bibliotheek zit eigenlijk teveel op de derde laag: ontwikkelen, boeken lezen, schrijvers ontmoeten. Zo besteed je tachtig procent van je budget aan twintig procent van je inwoners. Dan is het niet verbazingwekkend als de politiek zegt: daar ga ik mijn geld niet aan geven, daarvoor is het bereik te beperkt.”
De Bibliotheek Hoeksche Waard kiest de behoeftepiramide als basis voor de dienstverlening in de nabije toekomst. Grotere bibliotheken maakten deze beweging al eerder. Zo gebruikt de Bibliotheek Kennemerwaard de piramide van Inspirezzo als model voor uitwerking naar concrete activiteiten in de dagelijkse dienstverlening. Voor een plattelandsbibliotheek als de Bibliotheek Hoeksche Waard, waar veel minder financiële armslag is, met acht kleine kernen, is dit een inspirerend alternatief.
Wat betekent dit concreet voor de 75.000 inwoners in het werkgebied van de Bibliotheek Hoeksche Waard? De bibliotheek reikt de hand naar mensen die moeite hebben om zich staande te houden, te handhaven in de moderne mediasamenleving. Een handreiking in de vorm van verschillende programma’s voor het leren lezen en leren omgaan met media. Het voorkomt sociaal isolement en stimuleert verstandig gebruik van informatiemedia.
De Bibliotheek Hoeksche Waard is er ook voor mensen die met informatie en mediakennis geholpen kunnen worden om actief deel te nemen aan de maatschappij. Zodat de inzet van informatie en media deelname aan het sociale leven, werk, onderwijs en vrijetijdsactiviteiten bevordert.
Ondertussen blijft de bibliotheek (e)-boeken uitlenen en literaire activiteiten ontplooien, voor mensen die zich via allerlei vormen van informatie- en cultuuruitwisseling verder willen ontwikkelen. En – voor mensen die zelf een bijdrage aan de samenleving willen leveren – wordt inzet voor maatschappelijke activiteiten gestimuleerd. Hiermee versterkt de bibliotheek de sociale samenhang.
Directeur Marieke Montenarie: “We hebben besloten om de traditionele uitleenpoot los te laten. In fases natuurlijk.” De bestaande acht vestigingen blijven behouden, zij het in vernieuwde vorm. De nieuwe Bibliotheek Hoeksche Waard richt acht inspiratieruimten in, waar mensen circa twaalf uur per dag terecht kunnen. In de inspiratieruimten zijn moderne media en e-books om mee kennis te maken en te (leren) gebruiken. De toptitels worden frontaal gepresenteerd en er is een kleine, snel wisselende actuele collectie. De top honderd staat in de kast, evenals een lokaal getinte collectie. De ruimte wordt gedeeld met andere organisaties, waardoor ook de langere openingstijden mogelijk zijn.
Volgens Montenarie schuilt de kracht van het plan in het feit dat de Bibliotheek in alle acht kernen actief blijft. “We houden een kleine actuele collectie, snel wisselend, we presenteren en gebruiken moderne ICT en nieuwe media. We doen niets meer op eigen houtje, maar werken altijd samen met lokale partners. In de ene kern in co-creatie met jongeren, in de andere kern in co-creatie met ouderen. De couleur locale is leidend. We komen hoe dan ook in beweging, naar de doelgroepen toe.”
Negentig procent van de collectie gaat naar een centraal magazijn. Boeken uit de centrale opslag worden digitaal besteld vanuit de inspiratieruimten of vanuit huis. Zes dagen per week worden de gevraagde titels geleverd in de vestigingen of misschien aan huis. De concentratie in één magazijn leidt tot een aanzienlijke kostenreductie, waardoor investeringen in andere activiteiten en in de inspiratieruimten mogelijk zijn.
De bibliotheek nodigt de inwoners van de Hoeksche Waard uit om mee te denken over wat zij met de bibliotheek nieuwe stijl willen en kunnen. Daar worden regionale bladen voor ingezet, maar ook de nieuwe sociale media. Zo kunnen mensen ook via hyves, facebook, twitter en andere sociale media hun stem laten horen.
Wat is nu de status van deze innovatieve toekomstplannen? Directeur Marieke Montenarie: “We zijn niet afgeweken van het liggende meerjaren beleidsplan. Maar we hebben de keuzes aangescherpt. Het is een uitgelezen manier om de bezuinigingen het hoofd te bieden. Inmiddels is de Raad van Toezicht akkoord, met het compliment dat we een ambitieuze, toekomstbestendige strategie hebben uitgezet. De Ondernemingsraad staat er eveneens achter, maar heeft wel oog voor het vele werk dat nog moet worden verzet.“
Wie denkt dat de nieuwe bibliotheek toekomstmuziek is, vergist zich, aldus Montenarie. “Begin 2011 zijn we gestart met de implementatie. In 2012 willen we de bezuinigingen van vijf tot tien procent al opvangen. Eind 2014 zal onze investering in de toekomst compleet geïmplementeerd zijn en staat de nieuwe bibliotheek Hoeksche Waard concreet op de kaart.”